[Sokal]

Ustawa z września 1922 została uznana za „szczyt liberalizmu”, więc rząd odrzucił wszelkie projekty autonomii. Podobnie propozycja polonizacji sformułowana przez Grabskiego nie znalazła uznania Komitetu Politycznego. Generalnym załażeniem obranej polityki narodowościowej zostało wzmocnienie tendencji ugodowych mniejszości wobec państwa polskiego, oraz zwiększenie gospodarczej roli Polaków na kresach, poprzez wzmożoną akcję osadnictwa wzdłuż rzeki Zbrucz, linii kolejowej Jarosław-Lwów, oraz zagłębia naftowego. Komitet Polityczny Rady Ministrów dążył do propagowania języka polskiego, lecz z zachowaniem równouprawnienia języka ukraińskiego w szkolnictwie. Uchwalone przez Sejm, 31 lipca 1924 roku, ustawy były kompromisem wypracowanym przez Komisję Czterech.


Problem mniejszości słowiańskiej postanowiono rozwiązać w duchu asymilacji państwowej, uwzględniając prawo do nauki i posługiwania się językiem ojczystym, poprzez wprowadzenie szkół o charakterze utraktywistycznym. Nowe prawo miały wymiar symboliczny, Narodowa Demokracja zrezygnowała z planów całkowitej polonizacji Rusinów, uznając istnienie narodu białoruskiego i ukraińskiego. Jednak, pomimo wyraźnych sugestii Thugutta, lewica parlamentarna i posłowie reprezentujący mniejszości, nie wywarli odpowiedniej presji na rządzie, w celu powołania niezależnej instytucji kontrolnej, nadzorującej wykonanie ustawy. Największym uchybieniem dotyczącym szkolnictwa było, sprzeczne z duchem ustawy, ogłoszone w styczniu 1925 toku przez Grabskiego, rozporządzenie wykonawcze. Nowe wytyczne precyzyjnie określały wymiar nauk w poszczególnych językach (język polski 109 godzin tygodniowo, natomiast ukraiński 97 godzin).

Sytuacja gospodarcza kresów była opłakana, ludność żądała natychmiastowej reformy rolnej i zmian w systemie administracyjnym, przeciwdziałających skrajnej samowoli części urzędników. Uznany za zbyt rewolucyjny, jednogłośnie odrzucony przez Komitet Polityczny, program Grabskiego zakładał natychmiastową parcelację majątków folwarcznych (za częściowymi, niewielkimi odszkodowaniami) oraz przyznanie chłopom bezpłatnych przydziałów drewna. Podział miałby charakter przymusowy, w razie oporu przewidywano wprowadzenie stanu wyjątkowego w poszczególnych jednostkach administracyjnych.

[Sokal]

W listopadzie 1924 roku Stanisław Thugutt objął stanowisko ministra bez teki, w zakres jego kompetencji wchodziły kwestie dotyczące kresów wschodnich (za wyjątkiem oświaty) oraz mniejszości narodowych. Ten wybitny polityk zdawał sobie sprawę z ogromnego znaczenia kwestii agrarnej, oraz potwornych prześladowań Rusinów. Thugutt nie uzyskał poparcia parlamentu, przeciwko niemu wystąpiło wielu członków Rady Ministrów. Jednakże w zawartym pisemnym porozumieniu z premierem rządu, Thugutt uzyskał gwarancję utworzenia komisji do spraw kresów i mniejszości. W skład Sekcji Komitetu Politycznego Rady Ministrów do spraw województw wschodnich i mniejszości narodowych weszli W. Sikorski , A. Żychliński, S. Grabski, W. Kopczyński, S. Smólski, W. Studziński, J. S. Łoś, oraz przewodniczący komisji- Stanisław Thugutt. Sekcja miała analizować wyszczególnione aspekty życia mniejszości, a po zatwierdzeniu ich przez Komitet Polityczny, przygotowywać projekty ustaw. W najbardziej kontrowersyjnej dziedzinie- kwestii parcelacji majątków, Thugutt postulował dopuszczenie do podziału większości, przynajmniej ¾ ludności niepolskiej, przy jednoczesnym uwzględnieniu projektu osadnictwa wojskowego.

Według Thugutta, rząd powinien przeznaczyć znaczne środki na rozwór infrastruktury, a także miejscowego przemysłu. W zakresie administracyjnym, komisja zajęła jednoznaczne stanowisko. Nabywanie obywatelstwa miało stać się prostsze, w nowo rozpisanych wyborach, kandydaci innych narodowości nie mieli być dyskryminowani. W okresie 6 miesięcznej działalności Stanisława Thugutta, znacznie poprawiły się relacje państwa i kościoła prawosławnego i przyspieszono pracę ustalające jego status prawnego, oraz usprawniono likwidację skutków wojny. W maju 1925 roku, w związku z krytyką prawicy, Thugutt ustąpił ze stanowiska ministra bez taki, zrzekł się przewodnictwa komisji do spraw mniejszości. Jego rolę przejął premier.



Rada Ministrów kontynuowała rozpoczętą pracę, lecz ze względu na kryzys finansowy i panujący wszechobecny chaos, realizacja niektórych projektów była nie wykonalna. Wytężona praca rządu Grabskiego nie przyniosła oczekiwanych, nie zaspokojono elementarnych postulatów natury ekonomicznej, nie uzdrowiono lokalnej administracji. Trudna sytuacja panująca w całym państwie, opór posiadaczy ziemskich, oraz bezkompromisowe stanowisko prawicy uniemożliwiły znaczącą poprawę sytuacji na wschodnich Kresach Rzeczpospolitej13.

[Sokal]

Kwestie narodowościowa należała do najtrudniejszych wewnętrznych problemów odrodzonej Rzeczpospolitej, stanowiły jedną z przyczyn jej upadku. Stosunek najliczniejszych mniejszości słowiańskich, do państwa polskiego, był od początku jego istnienia wrogi. Rusini zabiegali, nie tylko o swe elementarne prawa gwarantowane ustawą zasadniczą z dnia 17 marca 1921 roku, ale także o zmianę terytorialnego statusu quo. Trudna sytuacja gospodarcza powodowała eskalację przemocy. Uwarunkowania społeczne, oraz sytuacja międzynarodowa nie sprzyjały pokojowemu współistnieniu narodów, polski i ukraiński nacjonalizm stały się przyczyną licznych starć, komuniści pragnęli ogólnokrajowej rewolucji, lub przełączenia wschodnich kresów do Białorusi i Ukrainy sowieckiej. Pomimo tych trudności, istniała realna szansa osłabienia antagonistycznych stosunków pomiędzy władzą, a ludnością niepolską. Jednakże, rząd nie wypracował spójnej polityki, niejednokrotnie działając wbrew swym zasadniczym postanowieniom. Polska, przed nastaniem rządów Sanacji, była pozbawiona stabilności władzy politycznej, co uniemożliwiło skuteczne rozwiązanie kwestii narodowościowej, oraz innych trapiących nasz kraj problemów.

--------------------------------------------------
 
1Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939 Wrocław 1979 s. 18
2Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-2004 Warszawa 2004 s. 32
3Jerzy Tomaszewski Mniejszości narodowe w Polsce XX wieku Warszawa 1991 s. 7-9
4Tenże Rzeczpospolita wielu narodów Warszawa 1985 s. 25-36
5Charles Tilly Formowanie się państw narodowych w Europie Zachodniej Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki Warszawa 1998 s. 15-31
6 Eugeniusz Mironowicz Mniejszości narodowe w polskiej myśli politycznej okresu międzywojennego Białoruskie zeszyty historyczne t. 12 Białystok 1999 s. 45-50
7Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939 Wrocław 1979 s. 26
8Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939 Wrocław 1979 s. 26-27
9Philippe Braud Rozkosze demokracji Warszawa 1995 s. 160
10Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939 Wrocław 1979 s. 27-31
11Wiesław Dobrzycki Historia stosunków międzynarodowych 1815-1945 Warszawa 2008 s. 377
12Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-2004 Warszawa 2004 s. 39
13Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939 Wrocław 1979 s. 32-45

 
---------------------

Bibliografia:
1. Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914-2004 Warszawa 2004
2. Jan Tomaszewski: Rzeczpospolita Wielu Narodów Warszawa 1985
3. Jan Tomaszewski: Mniejszości narodowe w Polsce XX wieku Warszawa 1991
4. Andrzej Chojnowski: Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939 Wrocław 1979
5. Wiesław Dobrzycki: Historia Stosunków Międzynarodowych 1815-1945 Warszawa 2008
6. Eugeniusz Mironowicz: Mniejszości narodowe w polskiej myśli politycznej okresu międzywojennego Białoruskie zeszyty historyczne t. 12 Białystok 1999
7. Philippe Braud: Rozkosze demokracji Warszawa 1995
8. Charles Tilly: Formowanie się państw narodowych w Europie Zachodniej Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki Warszawa 1998